ශ්‍රී ලංකාවේ පූජනීය නගරය වන අනුරාධපුර යනු යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියකි. දිවයිනේ ප්‍රථම වරට පිහිටුවන ලද රාජධානිය (ක්‍රි.පූ. 377 දී) වන අතර එය ශ්‍රී ලංකාවේ බෞද්ධ සංස්කෘතියේ හදවතෙහි පිහිටා ඇත. අද වන විට එය දේශීය සංචාරකයින් සහ ශ්‍රී ලංකාවට පැමිණෙන විදේශ සංචාරකයින් වැඩිපුරම සංචාරය කරන ස්ථානයක් වන අතර එහි පුරාණ බෞද්ධ විහාරස්ථාන සහ යෝධ ගෝලාකාර හැඩැති ස්තූප වෙත ඔවුන් දැඩිව ආකර්ෂණය වේ.
රන්මසු උයනේ විශ්ව චක්‍රය නොහොත් තාරකා දොරටුව (The Star Gate of Ran Masu Uyana)
මෙම ශුද්ධ නගරයේ වඩාත් කුතුහලයෙන් පිරි දෙයක් ඇත. අක්කර 40 ක පුරාණ නාගරික උද්‍යානයක් වන රන්මසු උයන (Golden Fish Park) බෞද්ධ විහාරස්ථාන තුනකින් වටවී ඇති අතර එහි විශ්වයේ රහස් හෙළි කිරීමට සිතියමක් නැතහොත් ප්‍රස්ථාරයක් ඇතැයි කියනු ලැබේ.
විෂ්කම්භය මීටර් 1.8 ක් පමණ වන ‘සක්වල චක්‍රය‘ (සිංහල භාෂාවෙන් “විශ්ව චක්‍රය” ලෙස පරිවර්තනය වේ) ආරක්ෂිත උද්‍යාන නටබුන් අතර නොගැඹුරු ගල් මුහුණක් මත නොගැඹුරු ලෙස කැටයම් කර ඇත. එහි ඉදිරිපස මුහුණත දැකිය හැක්කේ බිම් මට්ටමේ සිට පමණි. ඇත්ත වශයෙන්ම, ආසන හතරක් සමතලා පාෂාණ මතුපිටට කැටයම් කර ඇති අතර එමඟින් පරිපූර්ණ නැරඹුම් ස්ථානයක් ලබා දේ. අද්භූත සම්භවයක් ඇති සිතියම සහ ආසන දෙකම ඉතිහාසඥයින්, පුරාවිද්‍යාඥයින් සහ ශාස්ත්‍රඥයින් සියවසකට වැඩි කාලයක් තිස්සේ ව්‍යාකූල කර තිබේ.
“එහි පැවැත්ම, ක්‍රියාකාරිත්වය හෝ ඊට සම්බන්ධ කිසිවක් කිසිදු ඓතිහාසික වාර්තාවක සඳහන් නොවේ”
ජ්‍යෙෂ්ඨ මහාචාර්ය රාජ් සෝමදේව
“රන්මසු උයන‍ෙ ඉතිහාසයේ දීර්ඝ කාලයක් තිස්සේ භාවිතා කරන ලදී” යැයි ශ්‍රී ලංකාවේ කැළණිය විශ්ව විද්‍යාලයේ පුරාවිද්‍යාව පිළිබඳ ජ්‍යෙෂ්ඨ මහාචාර්ය රාජ් සෝමදේව මහතා පැවසීය. “දෙවන ප්‍රධාන සංවර්ධන අවධිය ක්‍රි.ව. 7 වන සියවසේදී ආරම්භ වී ඇති බව පෙනෙනවා. එම කාලය තුළ කලින් උද්‍යාන පිරිසැලසුමට නව ගොඩනැගිලි කිහිපයක් එකතු කර තිබෙනවා. එහි තිබෙන සිතියම නැතිනම් ප්‍රස්ථාරය මෙම කාල පරිච්ඡේදයේ කාර්යයක් විය හැකි නමුත් එහි පැවැත්ම නිසා එය දැනගත නොහැකියි. මහා වංශය ඇතුළු ඓතිහාසික වාර්තාවල කිසිදු කාර්යයක් හෝ ඊට සම්බන්ධ කිසිවක් සඳහන් වන්නේ නැහැ.’
ප්‍රස්ථාරය සහ එහි අරමුණ ගැන එතරම් දැනුමක් නොතිබුණද, නිරූපණ ශිල්පය අනුරාධපුර යුගයේ (ක්‍රි.ව. 3 සිට 10 වන සියවස) අනෙකුත් කැටයම් සමඟ නොගැලපේ. ප්‍රස්ථාරයේ කේන්ද්‍රය සමාන්තර සිරස් සහ තිරස් රේඛා වලින් බෙදී ඇති කේන්ද්‍රීය කව හතකින් සෑදී ඇත. සෘජුකෝණාස්රාකාර මැදිරි කුඩා, හරස් කවයන් අඩංගු වේ. නුපුහුණු ඇසට කුඩ හෝ දුන්න සහ ඊතල, සරුංගලයක්, රැලි සහිත රේඛා සහ සිලින්ඩරාකාර හැඩයන් සමාන රූප ඇත. පිටත වළල්ලකින් මාළු, කැස්බෑවන්, මුහුදු අශ්වයන් වැනි සාගර සතුන් නිරූපණය කෙරේ.
බෞද්ධ ප්‍රතිමූර්තියට සමාන ලියවැල්, හංසයන් සහ නෙළුම් මලක් නිරූපණය කරන සඳකඩ පහණ වැනි වෙනත් කැටයම් සමඟ සසඳන විට, ප්‍රස්ථාරය ආගමික සන්දර්භයකින් තොර වන අතර එය මෙහි ඇත්තේ මන්ද යන්න පිළිබඳ පැහැදිලි කිරීමකින් තොරව තබයි.
මෙම ප්‍රස්ථාරය ශ්‍රී ලංකාවේ එතරම් අවධානයක් දිනා ගත්තේ නැත. රජවරුන් විසින් භාවිතා කරන ලදැයි විශ්වාස කෙරෙන ද්විත්ව පොකුණු හා නාන මණ්ඩප වලින් පිරී ඇති එහි සුන්දර සහ අභිමානවත් වටපිටාවට සාපේක්ෂව කැපී පෙනේ. ඇත්ත වශයෙන්ම, පිටසක්වල ජීවීන් පෘථිවියට පැමිණියේ නම්, ඔවුන්ට එය හැර වඩාත් හොඳ ස්ථානයක් තෝරා ගැනීමට නොහැකි වනු ඇත. ඝන, නිවර්තන වනාන්තරවලින් වැසී ඇති මෙම පූජනීය භූමිය බොහෝ දුරට බලධාරීන් විසින් ආරක්ෂා කර ඇත.
ප්‍රස්ථාරයේ පුරාවිද්‍යාත්මක වැදගත්කම සටහන් කළ පළමු ශාස්ත්‍රඥා වූයේ එච්.සී.පී බෙල්ය. ලංකාවේ පළමු පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස් ලෙස පත් කරන ලද බ්‍රිතාන්‍ය සිවිල් සේවකයෙකු වන එච්.සී.පී. බෙල් විසින් 1911 දී ලංකාවේ ආණ්ඩුකාරවරයා සඳහා කරන ලද වාර්තාවේ මෙම ප්‍රස්තාරය පිළිබද සටහනක් ඇතුළත් කර ඇති අතර, එහිදී ඔහු නිගමනය කළේ, “මෙය ඇතැම් විට පැරණිතම, පුරාණ ලෝක සිතියම විය හැකියි. එය දුටු විට ඉතා අසාමාන්‍ය උනන්දුවක් ඇති වේ.”
ප්‍රස්ථාරය නූතන අර්ථයෙන් සිතියමකට සමාන නොවන අතර, එය “විශ්වය පිළිබද බෞද්ධ සංකල්පය විදහා දක්වන පැරණි-කාලීන විශ්වීය සටහනක්” නිරූපණය කරන බව බෙල් ලිවීය. ඔහු දිවයිනේ බුද්ධාගම පිළිබඳ දැනුම මත පදනම්ව, පෘථිවිය, මුහුද, අභ්‍යවකාශය සහ විශ්වය යන අර්ථය ඇතිව, ප්‍රස්ථාරයේ ඇති කව, සංකේත සහ සාගර ජීවීන් අර්ථ නිරූපණය කළේය.
ප්‍රස්ථාරය වටා වසර ගණනාවක් තිස්සේ පැවති සාකච්ඡා ප්‍රධාන වශයෙන් අධ්‍යයන කවයන් තුළ පමණක් සීමා වී ඇති අතර එහි ඓතිහාසික වැදගත්කම නිසා, පසුගිය වසර කිහිපය තුළ සමාජ මාධ්‍යවල ඡායාරූප හුවමාරුව පුපුරා යාම අභිරහස පිළිබඳ ගෝලීය අවධානයක් යොමු කර තිබේ. සංචාරකයින් අනුරාධපුරයේ ප්‍රස්ථාරය සහ වෙනත් රටවල සමාන ස්ථාන අතර සමාන්තරයන් ගැන සඳහන් කර ඇති අතර සමහරුන් විශ්වාස කරන්නේ ඒවා තරු ලකුණු ලෙසයි. (පුරාණ දොරටු හරහා මිනිසුන්ට විශ්වයට ඇතුළු විය හැකි බවයි) ඔවුන්ගේ න්‍යායට අනුව, ද්වාරය අගුළු ඇරීම සඳහා රහස් කේතය ප්‍රස්ථාරයේ ඇත.
මෙම විවාදයේදී ඇතැමුන් සදහන් කළේ අනුරාධපුරයේ තරු දොරටුවට ඊජිප්තුවේ අබු ගුරාබ් සහ පේරු හි ලා පුවර්ටා ඩි හයු මාකා යන ස්ථානවල සමාන හැඩයන් සහ සංකේත ඇති බවයි. වඩාත්ම කැපී පෙනෙන සමානකම නම්, ශ්‍රී ලංකාවේ තරු දොරටුව වටා සමපේක්ෂෙණය උපරිම මට්ටමට ළඟා වීම නිසා එය ජලයට ආසන්න වීමයි. ක්‍රි.පූ 300 දී ඉදිකරන ලද අසල පිහිටි තිසා වැව ජලාශය තීරණාත්මක සාක්ෂි ලෙස එක් කර ඇත. අබු ගුරාබ් සහ ලා පුවර්ටා ඩි හයු මාකා යන දෙකම ජලයට ආසන්නව ඉදිකර ඇති බැවින්, ස්ටාර්ගේට් න්‍යායට අනුව, භූමිෂ්ඨ ජීවීන්ට සැකසීමට ඉඩ දී ඇත.
මෙම වෙනත් ලෝක න්‍යායට තව දුරටත් ඉන්ධන සපයනු ලැබුවේ ප්‍රස්ථාරයේ අසල පිහිටි පූජනීය නගරයක් වන පොලොන්නරුවේ පිහිටි ‘පිටසක්වල කන්ද‘ ලෙස හැඳින්වෙන දානිගල කන්දට ආසන්න වීමෙනි . වනාන්තරයේ ගැඹුරින් පිහිටා ඇති සහ කඳු නගින්නන් අතර ජනප්‍රිය වන දානිගලට අද්විතීය රවුම් හැඩයක් සහ සම්පූර්ණයෙන්ම පැතලි මුදුනක් ඇත. මෙමඟින් අන්තර්ජාල විවාදකරුවන් නිගමනය කළේ එය වරෙක ‘පිටසක්වල යානා – UFO ගොඩබෑම සඳහා භාවිතා කළ බවටයි.’ පුදුමයට කරුණක් නම්, දේශීය සංචාරක මාර්ගෝපදේශකයෙකු වන ශ්‍රී අබේවික්‍රම පවසන පරිදි, “පිටසක්වල කන්ද වෙනත් ඕනෑම තැනකට වඩා ගිගුරුම් සහ අකුණු සැර ආකර්ෂණය කර ගන්නා බව ප්‍රදේශයේ ගම්වාසීන් විශ්වාස කරති.”
කෙසේ වෙතත්, මහාචාර්ය රාජ් සේමාදේව පවසන පරිදි, “එය තරු දොරටුවක් යැයි යෝජනා කිරීමට පුරාවිද්‍යාත්මක සාක්ෂි අල්පයි.” ඒ වෙනුවට, සෝමදේව විශ්වාස කරන්නේ එය ලෝකයේ මුල් සිතියමක් බවයි.
මහාචාර්ය රාජ් සෝමදේව පවසන පරිදි, “අවම වශයෙන් ක්‍රි.පූ. 250 සිට ශ්‍රී ලාංකිකයන්ට අහසේ හා අභ්‍යවකාශයේ ඇති වස්තූන් පිළිබඳ පැහැදිලි අදහසක් තිබුණා. ශ්‍රී ලංකාවේ දකුණු වෙරළ තීරයේ ආගමික හා ඓතිහාසික භූමියක් වන කිරින්දේ එක් සෙල්ලිපියක ‘අසීමිත විශ්වය’ යන අර්ථය ඇති ‘ අපරිමිටා ලොකා දතුයා ‘ යන වාක්‍ය ඛණ්ඩය අඩංගු වෙනවා. එය ඇඟවුම් කරන්නේ එය කැටයම් කළ පුද්ගලයාට ඉතා හොඳ අවබෝධයක් ඇති බවයි. ඔවුන් ජීවත් වූ විශ්වයේ ස්වභාවය පිළිබඳ අවබෝධයක් ඇතිවයි‘
කෙසේ වෙතත්, ශ්‍රී ලංකාවේ මොරටුව විශ්ව විද්‍යාලයේ භූ දර්ශන නිර්මාණ පිළිබඳ ජ්‍යෙෂ්ඨ කථිකාචාර්ය ෂෙරීන් අල්මේන්ද්‍ර වඩා ඉදිරි දර්ශනයක් ඉදිරිපත් කරයි. “මම හිතන්නේ සක්වල චක්‍රය ප්‍රස්ථාරය එකල ඉදිකරන ලද දැවැන්ත ස්ථූපවලට සමාන සංකීර්ණ ව්‍යාපෘතියක් සඳහා වූ සැලැස්මක් බවයි” යැයි ඇය පැවසුවාය. “මම ඒ දෙසට නැඹුරු වන්නේ සිගිරියේ සැලසුමක් වශයෙනුයි”
සිගිරිය යනු ශ්‍රී ලංකාවේ වඩාත් පිළිගත් පුරාණ සලකුණු වලින් එකක් වන අතර ක්‍රි.පූ 5 වන සියවසේ පාෂාණ බලකොටුවක් වන අතර එය ගලා බසින ජලය, භූ දර්ශන උද්‍යාන සහ විවිධ වාසස්ථාන වලින් සමන්විතය.
“ප්‍රස්ථාරය ඉදිරිපිට කැටයම් කර ඇති ආසන තුන එකිනෙකට මඳක් මුහුණට පෙනෙන බැවින්, එය සාකච්ඡාවට සුදුසු ස්ථානයක් යැයි මට සිතෙනවා. ඔබ කැමති නම් පුරාණ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පී කාර්යාලයක් යැයි කිව හැකියි,” ඇය පැවසුවාය. “ආසන ඉදිකර ඇත්තේ භාවනා කිරීම වැනි ආගමික කටයුත්තක් සඳහා නම්, ඒවා සරල රේඛාවක පිහිටිය යුතුයි.”
රාජ් සෝමදේව පවසන පරිදි, ප්‍රස්ථාරයේ ක්‍රියාකාරිත්වය හඳුනා ගැනීමේ ලොකුම අභියෝගය වී ඇත්තේ එය නිවැරදිව සොයා ගැනීමට සාක්ෂි නොමැතිකමයි. රන්මසු උයන සහ අනුරාධපුරයේ වෙනත් උද්‍යාන හා ස්ථූපයන් ක්‍රි.පූ. 250 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන වංශකථා හා සෙල්ලිපිවල සඳහන් වුවද, සක්වල චක්‍රය කිසිදු ඓතිහාසික වාර්තාවක විස්තර කර නැත. “මෙම රූප සටහන සඳහා අනිවාර්යයෙන්ම ප්‍රායෝගික භාවිතයක් තිබෙන්නට ඇති. නමුත් අපට එය නිවැරදිව සොයා ගැනීමට නොහැකි වූ විට එය කුමක් විය හැකිදැයි සොයා බැලීම විශාල අභියෝගයක්” ඔහු පැවසීය.
එබැවින් ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රකට යැයි කියනු ලබන තරු දොරටුව අභිරහසක්ව පවතින බව පෙනේ, එහි අරමුණ හා අර්ථය තවමත් කාලයත් සමඟ නැති වී තිබේ. කෙසේ වෙතත්, ප්‍රස්ථාරයේ විද්‍යා-ලෝලීන් අතර අලුතින් අත්පත් කරගත් සංස්කෘතික තත්ත්වය කෙසේ වෙතත් අවසානයේ එය මහජන අවධානයට ලක්විය. ඔවුන්ගේ උද්යෝගයට සහ සමාජ මාධ්‍යවල බලයට ස්තූතිවන්ත වන අතර, එය අවසානයේදී ජීවිතයට වඩා විශාල අනුරාධපුරගේ සෙවණැල්ලෙන් ඉවත්ව තනිවම නැගී සිටියි.
ඉතිසාහය පිලිබඳ තතු හොයන ඔබ සැමට Buzzer.lk සහ Buzzer History සම්බන්ධ වීමෙන් වැඩි විස්තර දැනගන්න.
